Architectuurwandeling in Brussel 3: van modernisme tot 'torens in glas'
09 maart 2023
Hedendaags Brussel
Welkom in de naoorlogse wereld. Langs deze routes maken we kennis met verschillende weelderige stijlen in een wereld waarin alles mogelijk leek: modernisme, brutalisme, hedendaagse architectuur en 'torens in glas'.
Een rondleiding van het ene naar het andere uiterste! Brussel is immers een openluchtmuseum, hoewel de aaneenschakeling van stijlen en trends niet altijd harmonieus is.
We raden aan om tijdens de wandeling gebruik te maken van het openbaar vervoer. Ontdek hier alles over verplaatsingen door de stad.
Etappe 1
De naoorlogse boom
Functionalisme, modernisme en brutalisme
Het Atomium: een technologisch hoogstandje
Laten we starten bij een van de meest iconische structuren in Brussel. We trekken richting Heizel om ons te vergapen aan het Atomium (en het misschien zelfs te verkennen). Ingenieur André Waterkeyn bedacht de structuur naar aanleiding van de Wereldtentoonstelling in 1958. Architecten André en Jean Polak bouwden het Atomium. Oorspronkelijk zou het na de tentoonstelling weer worden afgebroken. Het Atomium is eigenlijk een ijzerkristal (gecentreerde kubische structuur) dat 165 miljard keer werd uitvergroot. Elke bol is eigenlijk een ijzeratoom. De gevel werd tussen 2004 en 2006 grondig gerenoveerd. Zo werden de aluminium platen vervangen door platen in roestvrij staal. 2.970 LED-lampjes werden geïnstalleerd om het Atomium al bij valavond te doen oplichten. Uiteraard kan het Atomium worden bezocht. In de hoogste bol is het uitzicht over de hoofdstad (en daarbuiten) adembenemend! Er is ook een restaurant gevestigd. Voor wie houdt van design, is het naburige Design Museum Brussels een aanrader.
Functionalisme, modernisme en brutalisme
We nemen de metro richting Centraal Station. Bewonder zeker dit gebouw van Horta in internationale stijl. De werf werd begin 20ste eeuw opgestart, maar onderbroken door de Eerste Wereldoorlog en de financiële crisis na de beurscrash in 1929. De vordering van de werken werd ook tijdens de Tweede Wereldoorlog onderbroken. Na het overlijden van de architect in 1947 stond Maxime Brunfaut (zoon van architect Fernand Brunfaut) in voor de voltooiïng van de werken.
Afspraak op de esplanade vóór het station. Wie het Atomium bezocht, weet dat Sabena een mythische Belgische luchtvaartmaatschappij was, die in 2001 failliet werd verklaard. Op de nummers 13 en 15 aan de Keizerinlaan staat nog de oude Air Terminus Sabena: een functionalistisch gebouw uit 1954 dat door diezelfde Maxime Brunfaut werd ontworpen. In die tijd konden reizigers die een vlucht hadden geboekt daar hun bagage laten registreren vóór ze met de trein naar de luchthaven reden. Vlak daarnaast bevindt zich Vivaqua Court, dat in 1965 door de architecten Léon Stynen & Paul De Meyer werd gebouwd. De constructie in moderne architectuur werd oorspronkelijk 'Telex' genoemd en was bedoeld voor de R.T.T. (Regie van Telegrafie en Telefonie). In 2010 stond Crepain Binst Architecture in voor de renovatie.
Blijf op deze laan. Zo kom je automatisch op de Berlaimontlaan terecht. Aan de rechterkant zien we de Nationale Bank van België. Het gebouw, waarvoor Marcel Van Goethem vóór de Tweede Wereldoorlog de plannen tekende, werd in 1948 voltooid. De modernistische gevel is 200 meter lang. Zowat vlak daar tegenover - op het huisnummer 56 - bevindt zich de drukkerij van de Nationale Bank: eveneens een modernistisch pand dat in 1950 werd afgewerkt en dat door diezelfde Marcel Van Goethem werd ontworpen.
© visit.brussels - Jean-Michel Byl
© visit.brussels - Jean-Michel Byl
Onze volgende halte is een ander station. Op het nummer 34 aan de Pachecolaan bevindt zich de ingang van het Congresstation. De gevel valt op door de internationale en moderne stijl. Het werd tussen 1948 en 1952 gebouwd met opnieuw Maxime Brunfaut als architect (in die periode was hij dan ook voorzitter van het Bureau voor de Noord-Zuidverbinding in Brussel). Op het huisnummer 44 staat het vroegere Gemeentekrediet met vreemde groene ramen. Het (onderschatte) brutalistische gebouw werd tussen 1967 en 1971 gebouwd. Marcel Lambrichs. Casimir Grochowski, Daniel de Laveleye, Alphonse Van Impe en Roger Delfosse verleenden hun medewerking. Vandaag is de Dienst Vreemdelingenzaken er gevestigd.
De Financietoren aan de overkant, die in 1983 werd geopend, was een ontwerp- en bouwproject van Hugo Van Kuyck, Marcel Lambrichs, Léon Stynen en Jaspers-Eyers. We maken even een sprong in de tijd: tegenover de toren ligt de Botanique, het Cultureel Centrum van de Federation Wallonie-Bruxelles. De botanische tuin met een neoklassiek gebouw uit 1826 werd ontworpen door architect Tilman-François Suys. Ook Pierre François Gineste en Jean-Baptiste Meeus-Wauter tekenden mee aan de plannen.
We lopen rechts om de Financietoren heen en genieten in de verte van de glazen torens in de noordwijk. (Wie nog de moed heeft, kan die aan het einde van de dag nog gaan bezoeken.) Achter de toren ligt het administratief centrum: een lang gebouw met gekleurde ruiten in functionalistische stijl, ontworpen door Hugo Van Kuyck en Marcel Lambrichs (diezelfde architecten ontwierpen ook de Financietoren). Ook Georges Riquier en de Alpha Groep leverden een bijdrage aan de werken, die tussen 1958 en 1983 werden uitgevoerd. We steken de tuin over en ontdekken achter de fonteinen en een bijzonder originele muur de trappen die naar het Congresplein leiden. Op die hoogte hebben we een prachtig uitzicht over de stad!
Etappe 2
Van de 20ste naar de 21ste eeuw
Modernisme, postmodernisme & nieuwe constructies
Nadat we langs de Congreskolom (met het graf van de onbekende soldaat) liepen, begeven we ons nu naar het Surlet de Chokierplein 15-17 (onderweg een korte koffiepauze op het mooie Vrijheidsplein?). Dat postmodernistische gebouw uit 1992 is de zetel van de regering van de Federation Wallonie-Bruxelles. Het is een werk van het Atelier d'Architecture de Genval.
Werp even een blik op het duidelijk hedendaagsere MeetDistrict Spectrum: een passiefconstructie van Jaspers-Eyers, die in 2019 werd ingehuldigd aan de Bischoffsheimlaan 12. We steken de laan over om (als liefhebbers van torens in glas) de Astrotoren en zijn witte verticale strepen goed te kunnen zien. Dat is een ontwerp van Albert De Doncker uit 1976 en gerenoveerd tussen 2014 en 2016. We lopen in de richting van de Madoutoren en maken een klein ommetje via het huisnummer 41 in de Scailquinstraat. Daar zien we het Marignanproject (genoemd naar de vroegere bioscoop die daar onderdak vond), dat tot een cultureel centrum zal uitgroeien. Op dit moment is het project van Manger Nielsen Architects nog in aanbouw maar het ziet er zo bijzonder uit dat we zeker even wilden langslopen.
We maken rechtsomkeer (no comment!) en bereiken de Madoutoren. Die werd tussen 1963 en 1965 gebouwd op basis van de plannen van Robert Goffaux. Na de renovatiewerken in 2002 en 2003 werden hier de kantoren van de Europese Commissie ingericht.
In het metrostation Madou stappen we op, richting Naamse Poort. Op halte nummer 6 stappen we af, richting de nieuwe hoofdzetel AXA Verzekeringen, een ontwerp van A2RC Architects dat in 2017 de deuren opende. De imposante constructie combineert twee bestaande gebouwen die door een nieuwe structuur met elkaar werden verbonden. Het harmonieuze geheel kreeg een exostructuur in metaal. Het gebouw is ook 's nachts bijzonder mooi. We maken een sprong in de tijd en keren terug naar het naoorlogse modernisme met het indrukwekkende Marnixgebouw dat aan het eind van de jaren '50 werd opgetrokken. Het is een van de zeldzame Europese realisaties van de Amerikaanse architect Gordon Bunshaft. Ook dat gebouw staat om zijn nachtelijke verlichting bekend.
Etappe 3
Welkom in de Europese wijk
Modernisme, postmodernisme & nieuwe constructies
Van daaruit, gaat het (te voet of met de bus) richting Luxemburgplein: welkom in de Europese wijk! Toegegeven, hier wordt het moeilijk om bij alle (interessante) hedendaagse gebouwen stil te staan. We beginnen in de niet te missen Leopoldruimte. Daar bevindt zich o.a. het Paul-Henri Spaak-gebouw, bedacht door Michel Boucquillon in samenwerking met de Associatie van Architecten van CIC. Het werd in 1993 ingehuldigd en huisvest het halfrond van het Europees Parlement. Het is niet makkelijk om de hele omvang van de constructie van hieruit in te schatten. Via het Leopoldpark kunnen we erom heen lopen, en bezoeken zijn mogelijk.
© visit.brussels - S. Schmitt
We komen in een ander tijdperk terecht met het kleurrijke en stijlvolle Wilfried Martensgebouw (eveneens een deel van het Europees Parlement) aan het huisnummer 80 in de Belliardstraat. Het werd in 2016 voltooid en opgeleverd door BESIX en Jacques Delens.
Vanuit dat gebouw zie je in de verte de Belliardloopbrug boven het straatniveau. Het is een creatie uit 1983 van architectenbureau Group Planning, een van de toonaangevende postmodernistische architectuurbureaus in België in de jaren '80.
Met de gebouwen op de huisnummers 53 en 55 in de Aarlenstraat keren we even terug naar het brutalisme. Ze zijn een ontwerp van Jean Verschuere en werden in 1968 voltooid.
We blijven in het hart van de Europese wijk. Op nummer 103 in de Wetstraat ligt het recente The One: een eerste constructie ingegeven door het nieuwe plan van aanleg voor de straat en de omgeving. Het gaat om een realisatie van de bureaus B2Ai, opgeleverd in 2018. In diezelfde straat zien we twee gebouwen in glas: op het nummer 145 het Lexgebouw van bureau Jaspers-Eyers (uit 2006), dat onderdak biedt aan de kantoren van de Commissie. Daar zowat recht tegenover, op het nummer 170, ligt het Karel de Grote-gebouw dat eveneens door de Commissie in gebruik werd genomen. De building werd oorspronkelijk door Jacques Cuisinier opgetrokken in 1967. De renovatie tussen 1995 en 1998 liep in samenwerking met de Duitse architect Helmut Jahn.
Naast het Lex vormt het Europagebouw, een uitbreiding van het hoofdkwartier van de Raad van de Europese Unie, bedacht door Philippe Samyn and Partners in samenwerking met Studio Valle Progettazioni en eind 2016 ingehuldigd. Op de gevel zien we een patchwork van oude houten ramen die uit verschillende Europese landen werden gerecupereerd. Aan de binnenkant doet een reusachtige amfora in gezandstraald glas dienst als nachtlantaarn.
Aan de overkant, op het huisnummer 200 in de Wetstraat, staat het mythische Berlaymont, oorspronkelijk tussen 1963 en 1969 opgetrokken door Lucien De Vestel, Jean Gilson en André en Jean Polak. Het gebouw dankt zijn naam aan het vroegere meisjesinternaat: het klooster van de Dames van Berlaymont, dat in 1625 werd gesticht en zich hier in 1864 vestigde (na een onteigening om plaats te maken voor het latere justitiepaleis in Brussel!) In 1960 kocht de Belgische Staat het terrein ten behoeve van de Commissie. Ingrijpende werken voor het weghalen van asbest werden opgestart in 1991 en afgerond in 2004. In datzelfde jaar werd het gebouw aan de Commissie verkocht.
We gaan even uitrusten in het Jubelpark om het Jubelpaleis te bewonderen. Dat werd in 1880 gebouwd om de 50ste verjaardag van België te vieren. Wie houdt van panorama's kan via het Legermuseum (tegen betaling van een museumticket) tot op de terrassen van de triomfboog klimmen en vanuit de hoogte uitkijken over de constructies en de verstedelijking in de Europese wijk.
Etappe 4
Mythische gebouwen in Bosvoorde
Functionnalisme, brutalisme en internationale stijl
Afspraak aan de MIVB-halte Bosvoorde Station. Vandaar zien we op de huisnummers 187 en 189 van de Terhulpensesteenweg al de 5 kantoorgebouwen die LH 187 vormen. In een ontwerp van Constantin Brodzki en Marcel Lambrichs (hij weer!) werden ze in 1976 gebouwd in een functionalistische stijl die bij het naoorlogse modernisme aansloot. Daarnaast staat het mythische en schitterende, brutalistische en functionalistische CBR-gebouw van de hand van diezelfde architecten, gebouwd tussen 1967 en 1970.
Verderop op de laan, op het huisnummer 166, ligt Glaverbel: een functionalistisch en circulair kantoorgebouw in internationale stijl, in 1967 ontworpen door de architecten André Jacqmain, Renaat Braem, Victor Mulpas, Pierre Guillissen en in 1998 gerenoveerd.
Op de huisnummers 150 en 154: HULPE I & II, twee functionalistische kantoorgebouwen.
© visit.brussels - Jean-Paul Remy
© visit.brussels
Om onze route af te maken nemen we nu tram 8 (aan halte Lieveheersbeestjes) in de richting van Roodebeek. We stappen af aan Tenreuken (5 haltes) en bewonderen op nummer 25 aan de Vorstlaan de indrukwekkende voormalige hoofdzetel van La Royale Belge met bijhorend park: een ontwerp van René Stapels en Pierre Dufau in een internationale stijl. De deuren werden in 1970 geopend. Na recente verbouwingswerken heet het gebouw nu Mix, klaar voor de opening in 2023. Het wordt de thuisbasis van een hotel, restaurants, kantoren, vergaderzalen, een fitnessruimte, een food market en zelfs een openluchtzwembad. Alles werd geïntegreerd in het historische park van verschillende hectaren. Stuwende krachten achter de werken waren de architecten Peter St John, Dirk Somers, DDS+ en Ma2by.
CC-by-sa 4.0_lu
Etappe 5
Noordwijk en terugkeer naar het centrum
Postmodernisme & 'torens in glas'
Afspraak bij het Noordstation. Fans van torens in glas lopen verloren in dit zakendistrict! Ga zeker de North Galaxy Towers en de Ellipse Building bekijken (en volg daarvoor de Albert II-laan naar links). Voor onze wandeling lopen we de laan echter in de andere richting op. Vanaf de hoek zie je de Proximus-torens: twee gelijke torens in postmodernistische stijl die tussen '94 en '96 door Jaspers-Eyers werden gebouwd. De aangrenzende Phoenix Tower biedt onderdak aan Baloise Belgium Verzekeringen. Het is een realisatie van abv+ architecten en werd gerenoveerd tussen 2018 en 2020. Op het huisnummer 15: het Hendrik Consciencegebouw, eveneens een ontwerp van Michel Jaspers, dat in 1998 werd gebouwd en in 2018 werd gerenoveerd. Een ander opmerkelijk gebouw is de Seven op de nummers 7/9 van de Albert II-laan, dat in 2019 door het bureau Jaspers-Eyers werd gerenoveerd en verbouwd.
Daartegenover liggen drie identieke, postmodernistische gebouwen: North Gate I-II-III. Ze werden door het bureau Jaspers-Eyers en het Atelier d'Architecture de Genval tussen 1991 en 1994 gebouwd om er verschillende federale overheidsdiensten in onder te brengen. Daarnaast zien we het Quatuor: vier kantoortorens met ruimte voor co-working van Jaspers-Eyers (de ruimte voor co-working werd ontworpen door Belgisch kunstenares Lous and the Yakuza). Aan de overkant, op de hoek van de straat, staat de Boudewijntoren, die tussen '88 en '92 werd gecreëerd door het Atelier d'Architecture de Genval.
tekinturkdogan@gmail.com
Op het Rogierplein staat de Rogiertoren die tussen 2003 en 2006 in moderne stijl werd opgetrokken door architecten Philippe Samyn en Michel Jaspers. De kleurrijke verlichting zorgt voor een mooi plaatje als het donker is! De luifel op het plein werd ontworpen door Xaveer De Geyter en Michel Desvigne. In 2017 was de constructie klaar.
pbombaert@skynet.be
Hier hebben we verschillende mogelijkheden. Wie er genoeg van heeft, kan stoppen (wie het tot hier volhield, deed het lang niet slecht!). Wie nog een dosis glas aankan, kan rechts van de Rogiertoren nog een reeks gebouwen ontdekken. En wie de wandeling wel afsluiten met de laatste pareltjes die een ommetje waard zijn, heeft nog een eindje stappen voor de boeg.
De volgende halte is een must uit het functionalisme: het Maraisgebouw op het huisnummer 2 in de Broekstraat. De voormalige zetel van de ASLK werd ontworpen door (jawel!) Marcel Lambrichs en tussen 1969 en '74 gebouwd. We lopen de straat in en ontdekken op de hoek van de Warmoesberg een andere constructie die ooit in handen was van de ASLK en die tussen 1947 en 1953 in een moderne stijl met invloeden uit de Franse neo-art deco door Alfred Chambo werd opgetrokken. Het kantoorgebouw biedt ook onderdak aan food court Wolf.
Vandaar reizen we even terug in de tijd via de Sint-Hubertusgalerijen, die in 1846 door architect Jean-Pierre Cluysenaar werden ontworpen als een van de eerste overdekte winkelgalerijen ter wereld.
We lopen de mooie Spoormakersstraat in en bereiken Le Lombard 77 op het huisnummer 77 (natuurlijk!) in de Lombardstraat. De vreemde glazen kubus van Marcos Alvarez die aan het gebouw werd vastgemaakt, dateert uit 2013. Hier huist het Franstalig Brussels Parlement.
Op de nummers 34-42 in dezelfde straat zitten we opnieuw volop in het brutalisme, met de spraakmakende vroegere zetel van de Confederatie Bouw uit 1986: zuiver brutalisme vermengd met naoorlogs modernisme van de hand van architecten Marcel Lambrichs(!), Casimir Grochowski en Daniel de Laveleye. In het licht van de volgende bestemming van het gebouw staan er nog heel wat werken op stapel.
Tot slot maken we voor het laatst rechtsomkeer (dat moesten we toch nog één keertje doen!) om de architecturale eigenheden van het Brussels Parlement op het huisnummer 69 te bekijken. Het gelijkvloers is nog een deel van de oorspronkelijke constructie uit 1696. De eerste verdieping dateert dan weer uit het begin van de 20ste eeuw en eind 1995 werd besloten een nieuw halfrond in te richten in de glazen koepel bovenop het gebouw. Die is duidelijk zichtbaar vanop het Sint-Jansplein en getuigt van onze resoluut moderne en hedendaagse tijd.
Moderne hotels
