08 maart 2023
Brussel telt een indrukwekkend aantal prominente en invloedrijke vrouwelijke figuren. Vrouwen die hun stempel hebben gedrukt op de tijdsgeest. Door hun carrières, hun overtuigingen en hun daden.
Maak kennis met de vrouwelijke kant van Brussel. Via een selectie Brusselse vrouwen die geschiedenis schreven. Elk doorbraken ze op hun eigen manier de mentale barrières van hun tijd. En legden ze mee de basis van de feministische beweging in België. Vrouwen met een uitzonderlijke persoonlijkheid!
Was je al eens op het Akarovaplein? Dat ligt achter de Brigittinenkapel. Achter de naam van het plein gaat een buitengewone vrouw schuil.
Marguerite Acarin, beter bekend onder het pseudoniem Akarova, had heel wat talenten: ze was danseres, zangeres, choreografe maar ook zeer actief als schilderes en beeldhouwster. Maar ze werd vooral bekend om haar bijdrage aan de wereld van de dans. Akarova bouwde namelijk haar eigen zaal. Daar kon ze naar hartenlust experimenteren. Je kan het gebouw (nu een appartementencomplex) nog altijd zien aan de Renbaanlaan 72 in Elsene. Het ligt vlakbij de vijvers van Elsene en niet ver van het Flageyplein. Akarova woonde er op de bovenste verdieping tot aan haar dood in 1999. Ze ligt begraven op het kerkhof van Elsene.
Ken je Anna Boch? Dat is een van de stichtende leden van de Belgische Liga voor Vrouwenrechten. Ze was eind 19e en begin 20e eeuw ook een bekende schilderes en kunstenares.
De familienaam Boch doet wellicht een belletje rinkelen ... Anna was de dochter van Victor Boch, een van de oprichters van Royal-Boch-Keramis, de beroemde aardewerkfabriek in La Louvière. Die zette haar commerciële activiteit een tiental jaar geleden stop.
Anna Boch werd in 1848 geboren in de provincie Henegouwen. Ze groeide op in de hogere burgerij en kwam niets te kort. Haar jeugd bracht ze door in La Closière in een extravagant kasteel dat haar vader liet bouwen door de architect Joseph Poelaert. Boch kreeg een artistieke opleiding in muziek en schilderkunst. In haar entourage bevonden zich enkele grote namen zoals Van Gogh en Toulouse-Lautrec.
Na haar opleiding legde ze zich toe op de schilderkunst. Boch trok naar Brussel om er les te volgen en in de leer te gaan bij onder meer Isidore Verheyden en Theo Van Rysselberghe. Hieruit bleek haar voorkeur voor niet-traditionele kunst.
In 1907 kocht Anna een auto. Ze reisde er in haar eentje mee door Europa. Niet evident in die tijd! Uiteindelijk liet ze een luxueus herenhuis bouwen in Elsene, op de kruising van de Abdijstraat en de Vleurgatsesteenweg. Jammer genoeg moest dit art-nouveaugebouw in 1954 plaatsmaken voor een appartementsgebouw. Bij haar thuis organiseerde ze muzikale maandagen en ontpopte ze zich tot mecenas. Dat leidde tot een indrukwekkende collectie schilderijen die bij haar dood verspreid raakten. Boch kocht onder meer een Van Gogh, het enige schilderij dat hij tijdens zijn leven zou hebben verkocht!
Anna Boch overleed in 1936 in Brussel.
In de 19e eeuw waren er nog niet veel vrouwelijke avonturiers die de wereld rondreisden. Maar Alexandra David-Néel deed het wel. Deze Parisienne verhuisde op 6-jarige leeftijd naar Brussel en kwam terecht in Elsene. Na haar studie aan het Conservatorium van Brussel werd ze oriëntaliste, Tibetologe, operazangeres, journaliste, schrijfster ... en nog veel meer!
Alexandra was bijzonder nieuwsgierig van aard. Ze voelde zich erg aangetrokken tot anarchistische en feministische kringen. Op 21-jarige leeftijd bekeerde ze zich tot het boeddhisme. Ze reisde de hele wereld rond, van Europa over Tunesië tot in China. Zo kwam ze terecht in Tibet waar ze in 1924 de eerste Europese vrouw werd die het land bezocht.
Pas toen ze 78 werd, koos ze voor een gesetteld bestaan in Frankrijk. Uiteindelijk werd ze maar liefst 101 jaar oud!
Éliane Vogel-Polsky ... Zegt die naam je iets? Ze speelde decennialang een sleutelrol in de strijd voor de gelijkheid van mannen en vrouwen.
Éliane Vogel-Polsky was van Russische afkomst en werd in 1926 in Gent geboren. Twaalf jaar later verhuisde haar familie naar Brussel. Eliane behaalde een doctoraat in de rechten aan de ULB en specialiseerde zich in sociaal recht.
Eerst in België en later op Europees niveau werd Éliane Vogel-Polsky het boegbeeld van artikel 119 van het Verdrag van Rome (1957). Dat komt op voor een gelijk loon voor mannelijke en vrouwelijke werknemers.
Gelijk loon, de plaats van vrouwen in de hiërarchie en in verantwoordelijke posities: ziedaar het actieterrein van Éliane Vogel-Polsky. Ze bepleitte haar zaak bij vrouwen in professionele kringen om hen de ogen te openen voor de ongelijkheden. In 1966 leidde haar actie tot de opstand van de arbeidsters van de Fabrique Nationale in Herstal: 3500 vrouwen blokkeerden de fabriek drie maanden lang! De arbeidsters kregen uiteindelijk een loonsverhoging maar nog geen gelijk loon ...
Om gelijkheid in het beroepsleven te bekomen, waren politieke veranderingen nodig. Éliane wou een grotere vertegenwoordiging van vrouwen in vergaderingen en, idealiter, pariteit, of 'paritaire democratie'.
Eind 2015 overleed ze in Brussel. In het kader van een stadsontwikkelingsproject werd onlangs een straat naar haar vernoemd, op de grens van de gemeenten Laken en Jette.
Deze Brusselse 'grande dame' was een van de stichtsters van de feministische beweging in België. In de 19e eeuw speelde ze een belangrijke rol in de totstandkoming van een nieuwe mentaliteit.
Ze werd in 1846 geboren in Schaarbeek en begon op 37-jarige leeftijd rechten te studeren aan de ULB. Eenmaal afgestudeerd, wou ze de eed als advocaat afleggen. Maar dat werd door het Hof van Beroep geweigerd. De reden? Marie was een vrouw. Het Hof oordeelde dat 'de bijzondere aard van de vrouw, de relatieve zwakte van haar constitutie, [...] haar bijzondere opdracht in de mensheid, [...] de opvoeding die ze aan haar kinderen verschuldigd is en het beheer van het huishouden en de haard die aan haar zorg zijn toevertrouwd, haar in omstandigheden plaatsen die moeilijk te verzoenen zijn met het beroep van advocaat en haar niet de beschikbaarheid, de kracht, noch de bekwaamheden geven die nodig zijn voor de veeleisende taken van de balie'.
De 'zaak-Popelin' betekende de start voor haar feministisch engagement. Samen met anderen richtte ze de Belgische Liga voor Vrouwenrechten op en ijverde ze voor emancipatie van de vrouw via publicaties, conferenties en congressen die vooral in Brussel plaatsvinden.
Iedereen kent het Brouckèreplein, genoemd naar Charles de Brouckère, minister van Staat en burgemeester van Brussel in de 19e eeuw. Maar Lucia de Brouckère is wellicht minder bekend.
Lucia stamde af van het Belgisch adellijk geslacht de Brouckère. Ze noemden haar 'Lucie.' Als enl werd duidelijk dat Lucie een sterke persoonlijkheid had. Ze studeerde scheikunde aan de ULB. Van 1930 tot 1932 werd ze aan de Universiteit Gent de eerste vrouw die les gaf aan een wetenschappelijke faculteit in België. In 1934 had ze zoveel faam verworven dat ze verkozen werd tot voorzitster van het Wereldcomité van Vrouwen tegen Oorlog en Fascisme.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog leefde ze in ballingschap in Londen. Bij haar terugkeer wijdde ze al haar energie aan de ontwikkeling van de afdeling scheikunde van de ULB. Lucia wou van haar studenten niet alleen goede wetenschappers maken maar ook vrije geesten.
Ze zat in het bestuur van verschillende wetenschappelijke instellingen en was ook actief in seculiere kringen, zoals de vrijmetselarij, of bij het Centre d'Action laïque, de Franstalige koepel van vrijzinnige verenigingen.
Zo ontpopte ze zich als een invloedrijke figuur. In 1982 overleed ze, niet zonder haar naam na te laten aan de Lucia de Brouckère Hogeschool.
Heb je al eens gelet op het standbeeld van Bloemardinne op de gevel van het stadhuis van Brussel (aan de Guldenhoofdstraat, op de 2e verdieping, rechts van het centrale raam)? En ken je de geschiedenis ervan?
Hiervoor moeten we teruggaan in de tijd, naar Heilwige Bloemard, een vrouwelijke geestelijke die later bekend wordt als 'Bloemardinne'.
Deze opmerkelijke vrouw wordt eind 13e eeuw geboren in Brussel. Ze is een aanhangster van de 'Vrije Geest.' Dat is een geloofsbeweging die, een beetje zoals de begijnen, de mens wil bevrijden van elke vorm van onderwerping zodat hij kan doen wat hij wil. Deze leer is niet naar de zin van de middeleeuwse kerkelijke autoriteiten die ze al snel als ketterij veroordelen.
Heilwige is extreem intelligent en bijzonder eloquent. Ze schrijft enkele teksten die je ‘sensueel vroom’ zou kunnen noemen. Haar gedachtegoed raakt behoorlijk verspreid. Dat dankt ze wellicht aan het feit dat ze uit een adellijke Brusselse familie stamt. Maar haar ideeën worden niet door iedereen op prijs gesteld! De middeleeuwse samenleving is weinig tolerant voor een vrouwenbeweging die zich onafhankelijk opstelt en spreekt van een verdorven seksuele moraal.
In 1975, ter gelegenheid van de 640e verjaardag van haar dood, brengen Brusselse feministen van de beweging Porte Ouverte hulde aan Bloemardinne met bloemen aan de gevel van het stadhuis en een bord waarop ze wordt uitgeroepen tot 'de eerste Brusselse feministe'.
.png/_jcr_content/renditions/cq5dam.thumbnail.48.48.png "Bloemardin(n)e")
Suzan Daniel wordt beschouwd als voortrekker van de LGBT-beweging in België. Haar echte naam is Suzan De Pues, in 1918 in Brussel geboren. In de jaren dertig kwam de militante lesbienne in contact met de Brusselse homoseksuele gemeenschap.
Ze werd bekend als eerste vrouwelijke filmcriticus in België onder de naam 'Daniel', ontleend aan de Franse actrice Danielle Darieux. In 1953 richtte ze de eerste Belgische holebivereniging op, het Centre culturel de Belgique (CCB). De weinig expliciete naam was bedoeld om een zekere discretie te bewaren die nodig was in die tijd. Al snel namen mannen de controle over de CCB over. Suzan Daniel werd opzijgeschoven.
Tijdens het tweede deel van haar leven bleef Suzan Daniel meer in de luwte. in 1996 werd het Fonds Suzan Daniel opgericht, het eerste Belgische LGBT-archief en -documentatiecentrum.
Ze werd al eens bestempeld als te energiek, te modern en te progressief. Zelf definieerde ze zich als 'Française van geest, Vlaamse van hart maar bovenal een Brussels zinneke'. In 2007 overleed ze in Laken.
