Brussels erfgoed en de klimaatverandering

Een delicate, maar hoogst actuele kwestie: hoe verhoudt het erfgoed van de stad zich tot het klimaat?

Stadsplanning gebeurt steeds vaker in lijn met de nieuwe klimaatvereisten, en dit uit zich op verschillende manieren. Wat betekent dit concreet voor Brussel?

Het Zoniënwoud is je ongetwijfeld al bekend – de indrukwekkende groene zone strekt zich uit over drie gewesten van ons land. Wist je dat het (voor een stuk) geklasseerd is als Unesco-werelderfgoed? Het hoge beukenwoud of de ‘beukenkathedraal’, die geen enkele bezoeker onberoerd laat, werd geplant op het einde van de 18de eeuw. Op dat moment omvatte het woud nog bijna 10.000 hectare. Enig idee wat de huidige oppervlakte is? Ongeveer 4.400 hectare… 

De eeuwenoude beuken, die het grootste deel uitmaken van het woud, worden steeds kwetsbaarder door de klimaatverandering. Maar geen paniek, elke evolutie kan in goede banen geleid worden, zeker als ze tijdig opgemerkt wordt! In de komende decennia zullen er daarom meer verschillende boomsoorten geplant moeten worden, met een voorkeur voor soorten die beter bestand zijn tegen de verwachte klimaatveranderingen, zoals wintereik en linde. De beukenaanplant wordt niet stopgezet, maar het zullen er steeds minder worden, net om het weelderige natuurlijke erfgoed van het Zoniënwoud in stand te houden! 

Sinds 2015 maakt het Zoniënwoud ook deel uit van Natura 2000, een Europees netwerk van beschermde (semi-)natuurgebieden, waar extra inspanningen worden geleverd om de biodiversiteit te behouden en te verbeteren. 

En het Zoniënwoud is natuurlijk een van de grootste troeven van Brussel, vol bezienswaardige plekken, de ene nog mooier dan de andere! De oude renbaan van Bosvoorde, het Rood Klooster, het Tournay-Solvaypark, het Terkamerenbos, het Monument voor de Boswachters, het gedenkteken voor de slachtoffers van de aanslagen van 2016, Kasteel Dry Borren, het AfricaMuseum, enzovoort. Je zal er geen genoeg van krijgen! 

Het is bijna onmogelijk dat je nog niet gehoord hebt van Thurn & Taxis, sinds enkele jaren het nieuwe hippe activiteitencentrum in Brussel. Dit enorme terrein van meerdere hectaren omvat een mix van oude gebouwen en recente constructies, omgeven door grote groene ruimtes. 

Oorspronkelijk was de site van Thurn & Taxis een gigantisch douane- en opslagcomplex, aan de toegangspoort van de hoofdstad. De stijl van de gebouwen is geïnspireerd op de art nouveau, die destijds floreerde. 

Sinds enkele jaren ondergaat de site stap voor stap renovatiewerken en de oude constructies lenen zich perfect voor nieuwe bestemmingen. De mogelijkheden zijn eindeloos: tentoonstellingen, beurzen, concerten, maar ook permanente invullingen zoals winkels, horeca of werkruimtes. 

Wist je dat een van de meest iconische gebouwen op de site, het Gare Maritime, vroeger treinkonvooien ontving? De bijzondere architectuur en weidse afmetingen maken het tot een uitzonderlijk bouwwerk! Na de renovatie is het Gare Maritime een voorbeeld geworden op vlak van duurzaamheid – dat begint al met de keuze om de meeste historische elementen te behouden en te restaureren. Daarnaast is de grote binnenruimte onderverdeeld in kleinere blokken, volledig opgetrokken uit hout. Met in totaal 9000 kubieke meter aan hout is dit een van de grootste houtconstructies in Europa! Ook opmerkelijk zijn de 17.000 vierkante meter aan zonnepanelen – die fossiele brandstoffen overbodig maken – of het beglazingssysteem van Halio, dat de ramen automatisch kleurt naargelang de lichtinval en de warmte. 

Ga er dus zeker eens rondstruinen, het is een plek van een zeldzame betovering! 

Weet je wat tuinwijken precies zijn, en hoe ze eruit zien in Brussel? Misschien ben je al eens door een tuinwijk gewandeld zonder dat je het goed en wel doorhad! Je weet wel, die buurten aan de rand van de stad die anders zijn ingericht dan de rest, met veel meer natuur en kronkelige straatjes zonder al te veel drukte, met huizen die er allemaal een beetje hetzelfde uitzien, waar je kan genieten van een bijzondere sereniteit… 

De tuinwijken zijn voornamelijk in de jaren 1920 ontwikkeld, met een duidelijk doel voor ogen: een comfortabel onderkomen bieden voor de armere klasse, inclusief alle moderne voorzieningen van toen. De wijken liggen dichtbij de stad – belangrijk voor de arbeiders die in het centrum gingen werken – maar roepen tegelijkertijd het gevoel van het platteland op, dankzij de rust en het overvloedige groen.  

De bekendste Brusselse tuinwijken zijn Le Logis en Floréal in Watermaal-Bosvoorde, in het zuiden van Brussel. Maar Brussel telt er in totaal meer dan dertig, die allemaal de verplaatsing waard zijn! Je zal ongetwijfeld aangenaam verrast worden door de rustgevende sfeer die er heerst, soms tot groot contrast met de stedelijke hectiek eromheen. Je kan er de bomen en hun weelderige bloesems bewonderen – of de architectuur, die in sommige tuinwijken heel uitgesproken en homogeen is. 

In de afgelopen jaren heeft een deel van de tuinwijken stevige renovaties ondergaan. De meeste zijn dan ook al een eeuw oud, en worden in 2022 uitgebreid gevierd. De bouwconstructies begonnen echter af te takelen, en samen met de renovatie werd meteen ook de energiezuinigheid verbeterd in veel van de huisjes, waarvan sommige ook dienen als sociale woningen. 

Je bent ongetwijfeld op de hoogte dat de energieprestaties van gebouwen topprioriteit zijn in de bouwsector, om onze energiebehoeften drastisch te doen dalen. Wist je bijvoorbeeld dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest gezorgd heeft voor een primeur door sinds 2015 de passiefstandaard op te leggen voor elke nieuwbouw?  Voorbeelden hiervan zijn de zetel van Leefmilieu Brussel in Tour & Taxis, dikwijls de ‘broodrooster’ genoemd en de Astrotoren dichtbij Madou!  

Daarnaast worden ook in de oudste gebouwen inspanningen geleverd om het energieverbruik te doen dalen. In enkele gebouwen van de bekende Grote Markt werd de zolder voorzichtig geïsoleerd in 2011. De gebouwen van het Rekenhof en van het Koninklijk Paleis, iconen van de bovenstad, krijgen tegen 2025 energieverbeteringswerken! Eindelijk blijft het Justitiepaleis van Brussel ook niet achter. Er staat een volledige renovatie van de buitengevels op het programma. Je hoort het goed! Tegen 2030 verdwijnen de stellingen dus, met bijzondere aandacht voor energieverlies langs de ramen. Zo is beschermd erfgoed aangepast aan de noden van de toekomst…